Taksi Durakları
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Tüze, maşer süresince insanoğluın harbiden nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Adalet kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene terk etmek, sosyal yaşamın gerçekleşmesini sağlamak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin mukabilsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, mutlak essah kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanoğluın reviş ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte tüze, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-natür ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Tüze, adamlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan reylerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini sağlamak maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın hepsidür. Elan yaygın bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal evetşyalnız düzenidir. Tüze Söz Valörı Tüze kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğruluk” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Uygulayım Valörı Tüze dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir tanılamam konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi süresince omurga olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri laf vadi kısmına Özel Tüze, kişiler ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun temellıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle analog nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze vadiında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları engellemek midein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, fırka kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kabilinden ayrı ayrı tüze dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal reyleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş sosyal bir evetşyalnız düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet süresince bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun tatbikî amacını, sosyal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile maşer süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun konstrüksiyonsından meydana gelen gereksinimlerinı mukabillamaya çkızılışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni yaşamın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun doğal konstrüksiyonsına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine akla yatkın tutulmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de mecburdır; ekonomik gereksemelara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Adalet Tüze bu fonksiyonu ile belirli bir aranjman şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak çın kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanılamamıyla adalet, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere iki ayrı ayrı anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet anlamında kişisel bir özelliği deyimler. Koca her ahit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bayılmak yolunda devamlı ve değnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mefhumı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze vadiında hukuki şayan olarak lügat konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideermiş kurallar bütünü olarak tüze, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek yerinde bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Tüze bir maşer düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu değnöbettirmeyi meşrulaştırmak midein her ahit adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta mukabilmıza yerleşmiş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze anlamında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan tüze düzenlerinin namına akla yatkın olup olmadığı açısından bir şayan ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz mukabillıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene süresince olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Düzgülü olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşyalnız uyacak, hem de bu sosyal yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi midein bir düzen görünümünü sağlamaya çkızılışacaktır.